‘Is het leven niet eigenlijk een toneelstuk, waarin alle mensen met hun eigen masker rondlopen en hun rol spelen tot de regisseur hen van het toneel haalt?’
Dit is een van de vele citaten waarop Jan Bloemendal ons op donderdagavond 25 mei 2023 trakteert in een overvolle zaal in het logegebouw van de Odd Fellows. Het stemt tot nadenken en staat symbool voor de rest van de avond. Bloemendal, latinist, theoloog, onderzoeker en docent, vertelde op boeiende wijze over Erasmus.
Humor, vrede, tolerantie en wellevendheid zijn trefwoorden die Erasmus kenmerken.
Zijn bekende werk ‘Lof der Zotheid’ is nog altijd een spiegel voor ons. Door uit te gaan van een ‘zot’ als spreker, kon Erasmus in dit verhaal de spot drijven met de misplaatste ernst waarmee alle mensen, ongeacht beroep, stand of positie hun eigen belangen najoegen. Alsook met de kortzichtige oordelen over elkaar.
Bloemendal noemt het werk een soort modern cabaret: een maatschappijkritische voorstelling waar we om kunnen lachen, maar dat tegelijkertijd aan het denken zet.
Influencer avant la lettre?
Erasmus was priester, preekte en gaf les met de bedoeling een breed publiek te bereiken en hen meer beschaving te brengen. Hij bekritiseerde de bestaande manier van lesgeven. Hij was wars van fysieke straffen en ingewikkelde regels; lezen was essentieel om verder te komen.
Hij liet zich graag portretteren. Hij liet zelfs een munt slaan met zijn portret. Zelf beweerde hij dat hij dit niet deed om zichzelf te verheerlijken, maar zijn bekendheid gaf hem de mogelijkheid om een groot publiek te bereiken en daarmee de mensheid te verbeteren.
In onze tijd zou je hem een influencer kunnen noemen, maar de aanwezigen zien ook trekken van narcisme in hem.
Voor alles was Erasmus een pacifist. Hij was voor eenheid in staat en in kerk. Het christendom moest eenvoudiger, met minder regels en met de mens centraal.
Verdiensten
Hoewel Erasmus ontelbaar veel publiceerde, verdienden vooral de drukkers geld aan zijn werken. Hijzelf verdiende de kost o.a. door zijn werken op te dragen aan hoogwaardigheidsbekleders zoals koningen en bisschoppen. Hij klaagde veel over geld en zijn gezondheid, maar uiteindelijk stief hij steenrijk en stokoud.
Jan Bloemendal eindigt zijn voordracht met een citaat dat begint met:
‘Denk eens aan dat gezegde van de Grieken: ‘Een gek spreekt dikwijls ook wel een waar woord.’
Na een gezellige pauze is het woord aan de aanwezigen. Ingrid Veeman, die de avond weer op plezierige wijze leidt, legt een paar stellingen voor.
Erasmus is een fascinerend figuur die ons ook nu nog iets te vertellen heeft.
Hij heeft veel beschaving naar Europa gebracht met zijn werken, zijn preken en zijn gedachtengoed. Hij vond dat iedereen moest kunnen lezen en een gedegen opleiding vormde de toegang tot de wereld.
Hij geloofde in een maakbare wereld: als mensen in staat zijn het goede te doen, dan doen ze het. Het is aan ons om de mensen in die staat te stellen.
Hij vond dat vrouwen en dochters dezelfde opleidingskansen moesten hebben als hun vaders en gelijkwaardig moesten worden opgevoed.
Ook over etiquette schreef hij essays, die we in de huidige tijd nog altijd goed kunnen gebruiken. Met name vriendelijkheid stond hoog in het vaandel. Men diende elkaar altijd te groeten, behalve wanneer de situatie compromitterend was zoals ‘tijdens het urineren of als iemand een scheet of een boer liet’.
De discussie over de vraag hoe Erasmus dacht over de vrije wil blijft onbestemd. In de geest achtte hij zichzelf vrij, maar hield rekening met zijn omgeving. In ieder geval koos hij uit vrije wil om de katholieke kerk niet af te vallen en zijn tijdgenoot Luther evenmin.
Wat kunnen we leren van Erasmus?
Een groot goed zijn nog altijd de gedachten dat we moeten streven naar vrede, dat opleiding leidt tot een betere wereld en dat beleefdheid smeerolie voor de maatschappij is.
Jan Bloemendal is een getalenteerd wetenschapper die de kunst verstaat een ingewikkeld gedachtengoed op een humoristische manier inzichtelijk te maken voor een breed publiek. De aanwezigen hebben genoten, terwijl ze iets leerden, als bij een cabaret. In die zin is Bloemendal m.i. op Erasmus gaan lijken.
Tijdens de gezellige nazit wordt er nog druk nagepraat over de vele quotes die langs zijn gekomen.
Tekst: Truus van Keulen
Foto’s: Wim Hijink