Onsterfelijk willen zijn is grootheidswaanzin
Marja Havermans, filosoof, schrijver en begeleider van palliatieve mensen en groepen, vertelde op 21 september 2023 aan een volle zaal in het logegebouw van de Odd Fellows over de stoïcijnse filosofie gekoppeld aan de thema’s ziekte en sterven.
Zij legt in haar levendige inleiding, gebaseerd op haar boek ‘Sterven als een stoïcijn,’ de focus op het thema ‘aanvaarden.’ Zij gebruikt vele voorbeelden uit haar eigen leven rondom de ziekte en het overlijden van haar man Paul.
Enkele citaten van filosoof Seneca vormden uitgangspunten van de avond.
‘Vroeger of later sterven doet er niet toe. Goed of slecht sterven, dàt doet ertoe. En dat betekent: ontkomen aan het gevaar van slecht leven. En waardig sterven’.
‘De grens die aan de mensheid is gesteld is geen afgrond, maar een haven, waar we toch eens binnen moeten varen.’
Het zijn uitspraken die al genoeg zijn om nog lang over na te denken.
Natuurlijk: zodra je geboren wordt, weet je dat je een keer doodgaat, maar wat nou als het werkelijk voor de deur staat?
De dood is een van de dingen waarop wij mensen geen invloed hebben en dus doen we er goed aan om te aanvaarden.
Aanvaarden betekent volgens de Stoïcijnen niet dat je geen verdriet mag hebben. Integendeel: ‘verdriet is het atelier waar we aan onszelf werken’.
Wel pleitten de Stoïcijnen ervoor om naast je emoties ook je verstand te gebruiken, niet om verdriet weg te drukken, maar om het te begrijpen. ‘Het zijn niet de omstandigheden waaronder we lijden, het zijn onze gedachten over die omstandigheden’ (Epictetus).
Als het einde van het leven in zicht is, richt je dan op wat je wel kunt doen en aanvaard wat je niet kunt veranderen. Makkelijker gezegd dan gedaan, maar het is de enige weg. Emoties staan dat soms in de weg. Boosheid bijvoorbeeld is normaal als je de boodschap krijgt dat jij of je geliefde gaat sterven. Met je verstand die emoties onderzoeken, kan helpen om te aanvaarden, hoe moeilijk ook. Het leven ìs niet altijd eerlijk, het leven gaat niet altijd zoals je zou willen. Onsterfelijk willen zijn is grootheidswaanzin.
Het proces van aanvaarden begint niet pas in je laatste dagen, maar tijdens ons hele leven moeten we zorgen dat we doen wat we willen doen. Een levenslange bucketlist.
Maar ook als de dood nabij is, blijft je leven zinvol en hopelijk heb je nog tijd om dingen te doen of te zeggen, om afscheid te nemen van wie en wat je lief is.
Focus op de dingen die wel kunnen en uiteindelijk op de vraag: Hoe wil ik doodgaan? Wil je iets regelen voor het uiteindelijke einde of laat je de natuur zijn gang gaan? Hoe kan ik waardig sterven?
Een nuchtere uitspraak: ‘Moet ik nu sterven, dan sterf ik. Sterf ik straks pas, dan eet ik even iets want ik heb honger’ (Epictetus).
Dat is aanvaarden.
In de nazit van de avond wordt druk gebruik gemaakt van de gelegenheid om vragen te stellen.
Er is veel overeenkomst. Zo herkennen velen dat er tijd nodig is om te kunnen aanvaarden, maar ook dat er kennelijk een kracht over de mens komt als het einde voor de deur staat. Verder is de zaal het erover eens dat het belangrijk is dat artsen eerlijk zijn in de diagnose zodat de zieke zich goed kan voorbereiden, zelfs als het einde nog lange tijd niet wordt verwacht.
De zo vaak gebruikte term ‘vechtlust’ zou niet gebruikt moeten worden. Er valt niet te vechten tegen het onherroepelijke, dat geeft alleen maar valse hoop en belet de mens om te doen wat hij nog wil.
De dood zou veel meer onderwerp van gesprek moeten zijn tijdens het leven. Iemand in de zaal vertelde over een kistje, waarin steeds de invallen werden gestopt over wensen bij haar uitvaart. Ze noemde het ‘het doodskistje’.
Voorzitster Ingrid Veeman, die de avond weer als vanouds uitstekend heeft geleid, besluit de avond met een korte samenvatting. In november organiseert zij met haar werkgroep opnieuw een filosofie-avond. Een aanrader.
Tekst: Truus van Keulen. Foto: Wim Hijink